تلاش عربستان برای بومی سازی واتساپ به کجا رسید

به گزارش سئو مئو، عربستان در قالب چشم انداز 2030، توسعه پلت فرم های بومی را در دستور کار قرار داده تا وابستگی به پلت فرم های خارجی را کم کند اما در جذب کاربران به پلت فرم های داخلی با چالش هایی روبرو است.

به گزارش سئو مئو به نقل از شورای عالی فضای مجازی، پلت فرم ها در جهان امروز نه فقط بستر تعاملات اجتماعی و اقتصادی هستند، بلکه نقش تعیین کننده ای در حکمرانی داده، تشکیل به افکار عمومی، جهت دهی به اقتصاد دیجیتال و تقویت قدرت نرم کشورها ایفا می کنند.
از این رو، توانمندسازی در عرصه پلت فرم داری و تشکیل به زیست بوم بومی این حوزه، به یکی از ارکان راهبردی حکمرانی فضای مجازی تبدیل گشته است. کشورهایی که از قدرت ساخت، توسعه و تنظیم گری پلت فرم های بومی برخوردار می باشند، نه فقط در مقابل سلطه پلت فرم های فراملی لطمه پذیر نیستند، بلکه می توانند سهم مؤثری در اقتصاد و امنیت فضای مجازی جهانی داشته باشند.
بر همین اساس، ابعاد مختلف سیاستهای حمایتی دولت عربستان برای توسعه پلت فرم های بومی، نحوه مواجهه آنان با پلت فرم های خارجی و چارچوب های قانونی ناظر بر این عرصه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.
نگاهی اجمالی به وضعیت شبه جزیره عربستان
عربستان سعودی واقع در غرب آسیا و شبه جزیره عربستان، بزرگترین کشور خاورمیانه از نظر مساحت است. این کشور مساحتی حدود ۲.۱۵ میلیون کیلومتر مربع دارد که پایتخت آن شهر ریاض است.
بر اساس داده های موجود تا ژانویه ۲۰۲۵، جمعیت عربستان سعودی حدود ۳۴.۳۷ میلیون نفر تخمین زده می شود و میانگین سنی جمعیت ۲۹.۶ سال است که نشان دهنده جوانی نسبی جامعه سعودی است.
عربستان سعودی یکی از بالاترین نرخ های دسترسی به اینترنت در جهان را دارد و در آغاز سال ۲۰۲۵، با رشد چشم گیر در حوزه استفاده از تکنولوژی های دیجیتال روبرو شد. بر اساس گزارش های DataReportal، تعداد ۴۸.۱ میلیون ارتباط شبکه موبایل در این کشور ثبت شده است که این رقم معادل ۱۴۰ درصد از جمعیت کل کشور است که نشان دهنده استفاده گسترده افراد مختلف از چندین شبکه موبایلی است.
در حوزه استفاده از رسانه های اجتماعی، عربستان سعودی یکی از پیشروترین کشورها در خاورمیانه است. بر این اساس ۳۴.۱ میلیون هویت کاربری فعال در عربستان سعودی در ماه ژانویه ۲۰۲۵ ثبت شده که این رقم معادل ۹۹.۶ درصد از جمعیت کشور است. همین طور میانگین زمان صرف شده روزانه جهت استفاده از این پلت فرم ها ۳ ساعت و ۱۰ دقیقه است و تسلط بالای رسانه های اجتماعی در زندگی دیجیتال مردم عربستان سعودی را نشان میدهد.
در زمینه سرعت اینترنت نیز بر اساس گزارش Ookla، سرعت دانلود اینترنت موبایل در عربستان سعودی در آغاز سال ۲۰۲۵ به ۱۲۴.۶۱ مگابیت بر ثانیه رسید که این سرعت نشان دهنده دسترسی سریع به اینترنت بوسیله شبکه های داده سلولی است. سرعت اینترنت ثابت نیز در همین بازه زمانی به ۱۱۶.۹۶ مگابیت بر ثانیه رسید که گویای وجود زیرساخت های پیشرفته ارتباطی در این کشور است.
از Beem تا أبشر، مسیر پرچالش عربستان برای بومی سازی پلتفرم های خارجی
عربستان سعودی در سالیان اخیر اقداماتی را در امتداد بومی سازی و توسعه پلت فرم های داخلی خود انجام داده است. این اقدامات قسمتی از استراتژی کلان این کشور در قالب «چشم انداز ۲۰۳۰» است که برای تقویت زیرساخت های دیجیتال بومی و همسو کردن آنها با ارزش های فرهنگی و امنیتی عربستان سعودی انجام شده است.
یکی از نمونه های بارز این تلاش ها، اعلام برنامه هایی برای توسعه پلت فرم های بومی به عنوان جایگزین پیامرسان های خارجی مانند واتساپ است. بعنوان مثال، در سال ۲۰۲۰ گزارش هایی منتشر گردید بر اساس این که عربستان در نظر دارد ظرف یک سال نرم افزاری بومی راه اندازی کند تا اطلاعات حساس کاربران در سرورهای داخلی ذخیره شود و از خطرات در رابطه با سرورهای خارجی پیشگیری کند. با گذشت چند سال بازهم سرنوشت این پروژه خاص شفاف نیست، اما بر طبق اعلام تعدادی از رسانه ها تلاش ها دراین خصوص متوقف نشده است.
«Beem»، یک پیامرسان بومی عربستان سعودی است که در فوریه ۲۰۲۳ طی رویداد فناوری «LEAP» در ریاض توسط شرکت سعودی «MENA Communication Holding Company Limited» و با همکاری بزرگ ترین اپراتور مخابراتی عربستان، Saudi Telecom Company (STC)، رونمایی گردید. این اپلیکیشن با ارائه امکاناتی چون تماس صوتی و تصویری با کیفیت، چت گروهی، فیلترهای واقعیت افزوده و ابزارهای همکاری حرفه ای، به عنوان یک پلت فرم چندمنظوره طراحی شد تا نیازهای شخصی کاربران و کسب وکارها را برطرف کند. تاکنون، این برنامه با بالاتر از ۸۶۹ هزار دانلود و امتیاز ۳.۸ از ۵ در فروشگاه های اپلیکیشن، استقبال نسبی را تجربه کرده است. کاربران از کیفیت تماس ها و سادگی آن رضایت دارند، اما چالش هایی مثل کندی رابط کاربری یا محدودیت های ذخیره سازی رسانه ها نیز مطرح گردیده است.
أبشر (Absher) یک سامانه الکترونیکی است که توسط دولت عربستان سعودی و تحت مدیریت وزارت کشور این کشور توسعه یافته است. این سامانه در سال ۲۰۱۰ افتتاح شد و هدف آن ارائه خدمات دولتی به شهروندان، مقیمان و حتی بازدیدکنندگان بصورت آنلاین و بدون نیاز به مراجعه حضوری به ادارات است. هدف این سامانه در تسهیل امور روزمره و فراهم کردن دسترسی سریع و راحت به خدمات مختلف دولتی است.
خدمات أبشر شامل طیف وسیعی از امکانات، همچون تمدید اقامت برای کارگران خارجی، صدور یا لغو ویزای خروج و بازگشت، صدور یا تمدید کارت شناسایی ملی، پرداخت جریمه های رانندگی و تمدید گواهینامه رانندگی، ثبت ازدواج یا طلاق، و بررسی وضعیت درخواست های ویزا یا مجوزهای کاری است. همین طور این سامانه به کارفرمایان امکان مدیریت کارگران خانگی و کارمندان خودرا به آسانی و بوسیله اینترنت فراهم می آورد. أبشر با ارائه این خدمات، نقش برجسته ی در بهبود کارآیی و تسهیل دسترسی به خدمات دولتی ایفا می کند.
اپلیکیشن «نسک» (Nusuk) نیز پلت فرم رسمی دیجیتال عربستان سعودی برای تسهیل سفرهای زیارتی به مکه و مدینه است. این اپلیکیشن که جایگزین برنامه «اعتمرنا» شده، به زوار امکان می دهد تا بصورت الکترونیکی برای ویزای عمره اقدام نمایند، مجوزهای زیارت دریافت نمایند و خدماتی مانند رزرو هتل، پرواز و برنامه ریزی سفر را انجام دهند. کاربران می توانند بوسیله نسک، بازدید از محلهای مقدس مانند روضه رضوان را که محدود به یک دفعه در سال و به مدت ۱۰ دقیقه است، رزرو کنند. همین طور اپلیکیشن اطلاعاتی درباره ی اوقات نماز، محلهای مقدس، رستوران ها و مراکز خرید ارائه می دهد و به چندین زبان دردسترس است. هدف اصلی نسک، ارتقاء تجربه زوار بوسیله فناوری و کاهش نیاز به مراجعات حضوری است.
علاوه بر این، عربستان پروژه های بزرگ تری مانند توسعه متاورس برای بازدید مجازی از اماکن مقدس، مانند کعبه، را نیز دنبال کرده که نشان دهنده تمایل این کشور به خلق فضاهای دیجیتال بومی با کاربردهای فرهنگی و مذهبی است.
هرچند عربستان تلاش هایی برای توسعه پلت فرم های بومی انجام داده است، اما این برنامه ها هنوز نتوانسته اند بطور کامل با رقبای جهانی رقابت کنند یا اعتماد و جذابیت کافی برای جایگزینی با گزینه های خارجی به دست آورند. در نتیجه، مردم عربستان هم اکنون عمدتا به پلت فرم های خارجی وابسته اند و پلت فرم های خارجی بازهم در بین مردم عربستان محبوبیت بیشتری دارند.
قوانین مدیریت فضای مجازی در عربستان
عربستان سعودی برای تنظیم و مدیریت فضای مجازی خود، مجموعه ای از قوانین و استراتژی های را وضع کرده است که هدف آنها تامین امنیت سایبری و صیانت از داده های شخصی است. یکی از این قوانین، قانون مبارزه با جرایم سایبری (۲۰۰۷) است که به طور دقیقتر اقداماتی مانند دسترسی بدون مجوز به داده ها، سرقت اطلاعات مالی و بانکی، انتشار محتوای غیرقانونی و سوءاستفاده از داده های شخصی را جرم انگاری می کند. این قانون برای روبرو شدن با تهدیدات و جرایم سایبری طراحی شده و نقش اساسی در حفظ امنیت فضای مجازی در این کشور دارد.
در کنار آن، قانون صیانت از داده ها (PDPL) که در سال ۲۰۲۱ تصویب گردید، بر سه اصل اساسی تاکید می کند: اول، جمع آوری داده ها باید با رضایت آگاهانه کاربران انجام گیرد؛ دوم، افراد حق دارند به داده های خود دسترسی داشته باشند و در صورت لزوم آنها را اصلاح یا حذف کنند؛ و سوم، سازمان ها موظف به اتخاذ تدابیر امنیتی مناسب برای صیانت از داده ها هستند. این قانون مشابه خیلی از قوانین صیانت از داده ها در کشورهای دیگر، خصوصاً قوانین صیانت از داده های اتحادیه اروپا (GDPR) است.
علاوه بر این، استراتژی امنیت سایبری ملی ۲۰۲۰ عربستان سعودی بمنظور تقویت دفاع های سایبری، بر تقویت قابلیت های دفاعی برای روبرو شدن با تهدیدات سایبری، صیانت از زیرساخت های حیاتی اطلاعاتی، پیشرفت آگاهی عمومی در حوزه امنیت سایبری، و تشویق به نوآوری و همکاریهای بین المللی تاکید دارد.
از محدودیت واتساپ تا سرکوب مخالفان عربستان در اسنپ چت
در سال ۲۰۱۱، دولت عربستان قوانینی را تصویب کرد که برمبنای آن، تمامی روزنامه ها، وبلاگ ها و فعالان آنلاین ملزم به دریافت مجوز از وزارت اطلاعات شدند. این قوانین به دولت امکان می دهد تا بر محتوای پخش شده در فضای مجازی نظارت داشته باشد و در صورت لزوم، اقدامات قانونی انجام دهد. دولت عربستان به طور دقیقتر بر محتوایی که انتقاد از حکومت یا تبلیغ ایدئولوژی های مخالف، مانند شیعه، دارد، حساس است و مبادرت به مسدودسازی چنین محتواهایی می کند.
عربستان سعودی از فناوری های فیلترینگ پیشرفته، مانند SmartFilter، برای مسدودسازی وب سایت ها و پلت فرم هایی که محتوای مخالف با سیاستهای دولت منتشر می کنند، استفاده می نماید. به عنوان مثال، تماسهای صوتی و تصویری واتساپ در مقاطعی در عربستان مسدود شده بود، اما این محدودیت ها در سالیان اخیر و خصوصاً بعد از سال ۲۰۱۷، با تصمیم دولت برای بازگرداندن دسترسی به این خدمات تا حدی برداشته شد. با این وجود، گزارش هایی از کاربران نشان میدهد که گاهی اوقات تماسهای صوتی و تصویری واتساپ بازهم با مشکلاتی مانند فیلترینگ مواجه می شوند.
اسنپ چت نیز یکی از محبوب ترین رسانه های اجتماعی در عربستان سعودی است. بطوریکه طبق آمار، بالاتر از ۹۰ درصد از کاربران ۱۳ تا ۳۴ ساله در این کشور از این اپلیکیشن استفاده می نمایند.
با این حال، این محبوبیت تنها به سرگرمی و ارتباطات اجتماعی محدود نمی شود؛ بلکه دولت عربستان نیز از این پلت فرم برای کنترل فضای مجازی و برخورد با مخالفان داخلی بهره می برد. گزارش ها نشان می دهند که حکومت سعودی بوسیله اسنپ چت و دیگر رسانه های اجتماعی، به نظارت، تبلیغات دولتی و حتی شناسایی و سرکوب مخالفان می پردازد.
در همین راستا در سال ۲۰۲۳ روزنامه گاردین در گزارش مفصلی ادعا کرد که عربستان سعودی از پیامرسان اسنپ چت برای تبلیغ بن سلمان، ولیعهد این کشور بهره می گیرد و در عین حال اینفلوئنسرهایی را که در این پیام رسان از پادشاه آینده انتقاد می کنند با صدور احکامی ظالمانه نقره داغ می کند.
برخی از کاربران اسنپ چت در عربستان، خصوصاً اینفلوئنسرها و فعالان اجتماعی، به سبب انتشار محتواهای منتقدانه یا مغایر با سیاستهای دولت، دستگیر و با احکام سنگین مواجه گشته اند. بعنوان مثال، منصور الرقیبه، یکی از چهره های مشهور اسنپ چت، به سبب تعدادی از پست هایش بازداشت و به ۲۷ سال زندان محکوم شد.
همچنین گزارش وزارت امور خارجه آمریکا در سال ۲۰۲۲ تأیید می کند که دولت عربستان به شکل گسترده فضای مجازی، پیام های خصوصی، ایمیل ها و حتی اتاق های گفت و گو را زیر نظر دارد.

منبع: seomeo.ir